Wystawy

Opis wystawy

8 maja minęło osiemdziesiąt lat od zakończenia II wojny światowej w Europie, której rzeczywisty finał nastąpił kilka miesięcy później, tj. 2 września 1945 r., czyli z chwilą bezwarunkowej kapitulacji Japonii. Przygotowana przez Muzeum w Tarnowskich Górach wystawa nawiązuje do tych wydarzeń i ukazuje losy mieszkańców powiatu, których od 1 września 1939 r. życie uwikłane zostało w różny sposób  w losy największego konfliktu zbrojnego w dziejach świata. Ekspozycja przybliża ich koleje zarówno na terenach wcielonych do III Rzeszy i po ich zajęciu w styczniu 1945 r. przez Armię Czerwoną, jak również w Generalnym Gubernatorstwie, na frontach II wojny światowej oraz w ruchu oporu. Na wystawie można zobaczyć około 400 obiektów, w tym między innymi: elementy umundurowania i uzbrojenia, fotografie, ikonografię przedstawiającą Tarnowskie Góry, dokumenty potwierdzające przejawy różnego rodzaju aktywności mieszkańców powiatu tarnogórskiego w latach 1939–1945 oraz przedmioty ukazujące życie codzienne jego mieszkańców w tym czasie.

Wystawa dzieli się na trzy części. W pierwszej zaprezentowane zostały pamiątki dotyczące przygotowań do wojny, z września 1939 r., wkroczenia wojsk niemieckich, tworzenia nowej administracji i polityki narodowościowej, usuwania śladów polskości w mieście i na terenie powiatu. Część druga porusza cały wachlarz tematyki związanej ze zbrodniami niemieckimi popełnionymi na mieszkańcach Tarnowskich Gór i okolicznych miejscowości, jak również mordu katyńskiego dokonanego przez Sowietów między innymi na polskich oficerach i funkcjonariuszach policji, wśród których były także osoby pochodzące z naszego powiatu. W tej części znajduje się także fragment dotyczący funkcjonowania obozu w Lasowicach, zarówno w okresie wojny, jak i po jej zakończeniu oraz wątek poświęcony deportacjom mieszkańców powiatu do ZSRR. W trzeciej sali wyeksponowane są pamiątki po żołnierzach z powiatu tarnogórskiego wcielonych do Wehrmachtu i walczących w Polskich Siłach Zbrojnych. Warto pamiętać, że wielu żołnierzy niemieckich pochodzących z Górnego Śląska zasiliło później szeregi wojsk polskich. Tę część ekspozycji dopełniają elementy wyposażenia wojskowego oraz broń używana na frontach II wojny światowej. 

Wyjątkowość wystawy tkwi między innymi w sposobie narracji, której główny element stanowią niepowtarzalne obiekty. Wśród nich na pierwszym miejscu należy wymienić unikatowe fotografie. Część z nich pochodzi z rodzinnych albumów. W tym przypadku na szczególną uwagę zasługują zdjęcia ukazujące wkroczenie wojsk niemieckich do Tarnowskich Gór we wrześniu 1939 r., przygotowania do wojny (np. kopanie okopów i rowów przeciwlotniczych, tzw. kozły hiszpańskie na ulicach, barykady), szkody w infrastrukturze kolejowej dokonane w nocy z 1 na 2 września 1939 r. przez wycofujące się wojska polskie, czy też żołnierzy walczących na frontach II wojny światowej. Obok fotografii wyeksponowane są także obiekty związane z funkcjonowaniem obozu w Lasowicach, a także dokumentujące usuwanie śladów polskości na terenie powiatu i zbrodnie popełnione na jego mieszkańcach. W tej części warto pochylić się zwłaszcza nad afiszem informującym o zgilotynowaniu 12 maja 1942 r. w Katowicach Willibalda Pietrka, członka Polskiej Organizacji Partyzanckiej oraz na jego ostatni list do rodziny napisany przed egzekucją. Warto także wspomnieć o korespondencji, jaką prowadzili z krewnymi osadzeni w więzieniach i obozach koncentracyjnych mieszkańcy powiatu tarnogórskiego. Niektórzy z nich, jak chociażby nauczyciel Wojciech Król, trafili do niewoli w ramach akcji „Inteligencja” (Intelligenzaktion), skierowanej przeciwko polskim elitom na terenach wcielonych do III Rzeszy. Na wystawie zaprezentowano także karty pocztowe z korespondencją prowadzoną pomiędzy Pauliną Sklorz i jej mężem Teodorem oraz synem Henrykiem, osadzonymi w Policyjnym Więzieniu Zastępczym w Mysłowicach (Ersatz-Polizei Gefängnis Myslowitz). Obydwaj pochodzili z Lasowic i w sierpniu 1942 r. zginęli w KL Auschwitz. Zwiedzający mogą obejrzeć też ocalałe pamiątki pochodzące z tarnogórskiej synagogi spalonej w zimie 1939/1940 r. i odnalezione podczas prac archeologicznych przeprowadzonych w 2021 r. Na ekspozycji znalazły się również oznaki i odznaki formacji, w których służyli mieszkańcy powiatu tarnogórskiego, elementy wyposażenia wojskowego, umundurowania oraz broni. W tym przypadku warto wspomnieć o saniach Wehrmachtu (Boots-Akja) służących do transportu ekwipunku, broni i amunicji, a także przewozu rannych. Na uwagę zasługują też: polski pistolet Vis wz. 1935, radzieckie ciężkie karabiny maszynowe SG-43 i Maxim wz. 1910, karabin przeciwpancerny PTRS, niemiecki uniwersalny karabin maszynowy MG-42 i karabinek szturmowy Stg 44, czy też brytyjski pistolet maszynowy Sten MK II.

Kuratorem wystawy jest dr Krzysztof Gwóźdź, a oprawę plastyczną przygotowali Mariusz Paluchiewicz i Krzysztof Głuch. Prezentowane obiekty pochodzą ze zbiorów: Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Archiwum Państwowego w Katowicach, Centrum Dokumentacji Deportacji Górnoślązaków do ZSRR w 1945 r. w Radzionkowie, Rolanda Skubały – Centrum Historyczno-Militarnego „Pisco-Bellum” w Pyskowicach, Muzeum Miejskiego w Zabrzu, Muzeum Śląskiego w Katowicach, Muzeum w Tarnowskich Górach, Muzeum Żydowskiego w Amsterdamie, Narodowego Archiwum Cyfrowego w Warszawie, Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu, Schronu Miechowice, Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej, Stowarzyszenia Rodzina Katyńska w Tarnowskich Górach oraz zbiorów prywatnych Kazimierza Hadyka, Mariusza Jarzombka, Beaty i Jacka Kalke, Zbyszka Klicha, Alicji Komenderskiej, Edyty Kowalskiej, Romy Koniczek, Aleksandry Marciniak-Kleszcz, Fryderyka Matuszka, Sławomira Potempy, Macieja Sklorza, Łukasza Suchanka, Jana Tomana, Jacka Wichra, Barbary Widery, Jarosława Wrońskiego, Krystyny Zatoń.  Autor ekspozycji dziękuje za cenne wsparcie udzielone przez Piotra Sworznia (Muzeum Śląskie w Katowicach), Piotra Hnatyszyna (Muzeum Miejskie w Zabrzu), Ireneusza Okonia (Schron Miechowice), Rolanda Skubałę (Centrum Historyczno-Militarne „Pisco-Bellum” w Pyskowicach), Mariusza Gąsiora (Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej), Jarosława Wrońskiego, dr. Stanisława Zająca oraz Zakłady Odzieżowe Tarnowskie Góry Sp. z o.o.

Organizator:
Muzeum w Tarnowskich Górach
Organizatorem Muzeum w Tarnowskich Górach jest Gmina Tarnowskie Góry

Patronat medialny:
Montes Tarnovicensis
Radio Piekary
Ślązag
tarnowskiegory.info

Partnerzy:
Schron Miechowice
Muzeum Śląskie w Katowicach
Centrum Historyczno-Militarne „Pisco-Bellum” w Pyskowicach
Muzeum Miejskie w Zabrzu
Restauracja – Winiarnia Sedlaczek
Lokalna Organizacja Turystyczna Miasta Gwarków
CHU Hala
BITPRO